Μια Ελλάδα γεμάτη έθιμα

Στην Ελλάδα όπως όλοι γνωρίζουμε τα Χριστούγεννα είναι μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές εορτές. Ο κόσμος προετοιμάζεται. Τα παιδιά αδημονούν. Τα σπίτια, τα παράθυρα, τα μπαλκόνια, οι βιτρίνες, οι δρόμοι, όλα στολίζονται με ανάλογη διακόσμηση γιορτινής ατμόσφαιρας. Σε όλη τη χώρα τις παραμονές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων (ίσως λίγο πιο σπάνια, δυστυχώς), τα παιδιά συνηθίζουν να τριγυρνούν από σπίτι σε σπίτι για να πουν τα κάλαντα. Η Βασιλόπιτα, η πίτα που ετοιμάζεται με τον ερχομό του νέου έτους, περιέχει ένα «φλουρί», που σύμφωνα με την παράδοση, θα φέρει καλή τύχη σ΄ αυτόν που θα το βρει. Πάμε όμως να γνωρίσουμε κάποια έθιμα που συναντώνται σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας.

Η λαϊκή φαντασία οργιάζει στην κυριολεξία σχετικά με τους Καλικάντζαρους, που βρίσκουν την ευκαιρία να αλωνίσουν τον κόσμο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα. Στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Το έθιμο είναι γνωστό ως Μωμόγεροι. Πρόκειται για είδος παραδοσιακού λαϊκού θεάτρου και αναβιώνεται κυρίως στα χωριά όπου υπάρχουν πρόσφυγες από τον Πόντο. Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος και γέρος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Οι μωμόγεροι, φορώντας τομάρια ζώων – λύκων, τράγων ή άλλων – ή ντυμένοι με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά, έχουν τη μορφή γεροντικών προσώπων. Οι Μωμόγεροι, εμφανίζονται πλέον παραμονές Χριστουγέννων, και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους. Όταν δύο παρέες Μωμόγερων συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή. Παραλλαγές του ίδιου εθίμου, συναντώνται σε διάφορα χωριά της Κοζάνης και της Καστοριάς, με την ονομασία Ραγκουτσάρια.

Στην Ήπειρο, έχουν ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο, το λεγόμενο «αναμμένο πουρνάρι». Συγκεκριμένα στην Άρτα, συνηθίζουν να ανάβουν ένα κλαδί πουρναριού ή οποιουδήποτε άλλου δέντρου που «τρίζει» κατά το κάψιμο και το κρατούν στο χέρι στις επισκέψεις τους σε άλλα σπίτια.

Στις περισσότερες περιοχές της Θεσσαλίας, τα γουρούνια σφάζονται την ημέρα του Αγίου Στεφάνου στις 27 Δεκεμβρίου, γι’ αυτό και η γιορτή αυτή ονομάζεται «Γρουνοστέφανος».

Αν βρεθείς στα Επτάνησα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς θα δεις να γίνεται το έθιμο της «κολόνιας». Οι άνθρωποι κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνια και «ραίνουν» ο ένας τον άλλο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα.

Στην Πελοπόννησο ακόμη και σήμερα διατηρείται το έθιμο του Χριστόψωμου, όπου κάθε Χριστούγεννα οι νοικοκυρές φτιάχνουν ένα ψωμί που είναι σταυρωτά κεντημένο και την ημέρα των Χριστουγέννων το κυλούν πάνω στο τραπέζι. Αν πέσει από την ανάποδη μεριά του, η χρονιά θα πάει άσχημα ενώ αν πέσει από την καλή, θα πάει καλά και η χρονιά. Ακόμη, σε διάφορα μέρη της Πελλοπονήσου αλλά και όχι μόνο, υπάρχει το έθιμο με το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης του σπιτιού πηγαίνει στην εκκλησία κρατώντας το ρόδι του για να το «λειτουργήσει». Μετά πηγαίνοντας στο σπίτι του, χτυπάει την πόρτα της εισόδου και μόλις του ανοίξουν σπάει με δύναμη το ρόδι για να σκορπιστούν οι ρώγες του παντού στο σπίτι.

Τέλος , κλείνω το κείμενο αυτό με τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια της Χίου. Λέγεται ότι τα μικρά αγόρια από γειτονιές κυρίως της Χώρας και του Βροντάδου, άρχισαν να συνεργάζονται για να κατασκευάσουν μοντέλα πλοίων, πολύ μεγάλα και πιστά αντίγραφα συνήθως πολεμικών πλοίων, για τα οποία δούλευαν πολλούς μήνες, μέχρι να τα τελειοποιήσουν. Τα δημιουργήματά τους άρχισαν να είναι τόσο εντυπωσιακά και ο ανταγωνισμός των παιδιών – για το μεγαλύτερο και καλύτερο βαπόρι- τόσο μεγάλος, που την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κατέβαιναν στην κεντρική πλατεία όλοι μαζί και με τη συνοδεία μουσικής και «παινεμάτων» (επίκαιρα στιχάκια και λόγια που οι ίδιοι έγραφαν) τα παρουσίαζαν στον κόσμο που περνούσε από την πλατεία. Μέχρι σήμερα, λοιπόν, κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς, στη πόλη της Χίου υπάρχει η δυνατότητα μιας παρουσίασης Αγιοβασιλιάτικων καραβιών, τα οποία εμφανίζονται διαφοροποιημένα, αλλά και με διαφοροποιημένες τις συνθήκες διεξαγωγής τους πλέον.

Όπου και αν βρεθείς φέτος τα Χριστούγεννα, ελπίζω να νιώσεις λίγη από την παράδοση που κρύβει η εποχή αυτή.

Με μπόλικη κουραμπεδιόσκονη,

Κική.